SURVIVAL IN THE MOUNTAINS

ალექსანდრ სტილველი

გადარჩენა მთაში

(SURVIVAL IN THE MOUNTAINS)

მთა ვერ გვიცავს დაბალი ტემპარატურისა და ძლიერი ქარისგან. ამიტომ მთაში გადარჩენის მთავარი წესი ის არის, რომ მოინახოს დაშვების ყველაზე უსაფრთხო საშუალება.
მთა ხშირად სტუმართმოყვარეობითაც ვერ დაიკვეხნის, იქ ყოველ ფეხის ნაბიჯზე ხიფათია ჩასაფრებული. ალპინიზმი საგანგებო ოსტატობას მოითხოვს და ამ თემის განხილვა თემის საზღვრებს სცილდება, მაგრამ აქ აღწერილია ძირითადი უნარ-ჩვევები, რომლებიც გადარჩენაში და რთული მდგომარეობიდან უსაფრთხო გამოსავლის მოძებნაში დაგეხმარებათ.
მთა არის მთათა სისტემის ნაწილი, რომელშიც ასევე შედის მწვერვალები, ქედები და მთათაშორისი დაბლობები. მიუხედავადე იმისა, რომ ზოგიერთი მთა განცალკევებით დგას, მთის თვით ყველაზე  მცირე ჯგუფი უკვე მთათა სისტემას, რომელიც შედგება ერთი ან რამდენიმე ქედისგან. ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული ქედებს მთათა სისტემებს ეძახიან, ხოლო შეერთებული სისტემები ქმნიან მთაგრეხილებს. მთათა სისტემების და მთაგრეხილების ერთობლიობას "მთათა სარტყელი" ან “კორდილიერები” ეწოდება.

კლიმატი
სიმაღლის მატებასთან ერთად ტემპერატურა მეტ-ნაკლები მუდმივობით იკლებს:  ყოველ 100 მეტრზე 0.5-1 გრადუსით მცირდება. მთაში, დიდ სიმაღლეებზე უბერავს ცივი ქარი, რომელსაც საქარე ფერდობებზე უხვი ნალექი მოაქვს. იმ ფერდობებზე, სადაც ქარი არ იცის, ჰაერი უფრო თბილია და ნალექიც ნაკლები. უდაბნოს მთებში ცოტა წვიმა მოდის, რადგან იქ ჰაერი ძალიან მნშრალია. ეკვატორზე არსებულ მთებში ზამთარი და ზაფხული არცთუ ბევრი რამით განსხვავდებაერთმანეთისგან. აქ ტემპერატურის ხშირი ვარდნებია -2 გრადუსიდან +8 გრადუსამდე ცელსიუსით.
ზომიერ კლიმატურ რეგიონებში მდებარე მთებში წელიწადის დროები ძალზე განსხვავდება ერთმანეთისგან. ზაფხულობით ღამითაც კი თბილა ზოგჯერ, ხოლო ზამთარში ტემპერატურა 0 გრადუსზე დაბლა ეცემა.
არსებობს მიკრო-კლიმატური ვარიანტები. ზომიერ სარტყელში მდებარე მთათა სისტემებში, რომელთა კალთები მიმართულია ეკვატორისკენ, უფრო თბილა, ვიდრე იმ კალთებზე, რომლებიც ეკვატორის საპირისპირო მიმართულებით არის დახრილი.
ზომიერ კლიმატურ სარტყელში მდებარე მთებში რომ ავდივართ, ჯერ გვხვდება ფოთლებცვენია, ფართოფოთლოვანი ხეები, შემდეგ მარადმწვანე, წიწვოვანი ტყე; ტყის გავრცელების საზღვრებს რომ გადავლხავთ, ისეთ ზონასი აღმოვჩნდებით, სადაც ხეების გასაზრდელად საკმარისი არ არის მხოლოდ ფოტოსინთეზი - აქ, ტუნდრისმაგვარ რაიონში იზრდება მხოლოდ ჯუჯა ხეები და ბალახები. უფრო მაღლა კი მცენარეები არ გვხვდება.

ტანსაცმელი და პირადი აღჭურვილობა
იმის მიხედვით, რა სიმაღლეზე ახვედით, თქვენ შეიძლება გციოდეთ და ძალიან გციოდეთ. ამიტომ ტანსაცმელიც შესაბამისი უნდა იყოს.


მრავალფენიანი ტანსაცმელი

მრავალფენიანი ტანსაცმლის იდეა არახალია, ბოლო დროს ერთობ გაფართოვდა ქსოვილების ასორტიმენტი. თუკი ადრე ალპინისტები ირჩევდნენ ტანსაცმელს შალისა და ტვიდისგან, ახლა ისე ბევრი ტანსაცმელია სინთეტიკური ქსოვილებისგან, რომ ნებისმიერ მაღაზიაში შეიძლება ყიდვა.

ძირითადი ფენა
მთავარი ის არის, რომ ჩვეულებრივი სინთეტიკური ქსოვილის თხელ ფენას სსველე უნდაგამოჰქონდეს კანის ზედაპირზე და იმავდროულად ძალიან თხელი უნდა იყოს იმისთვის, რომ შეიწოვოს შიგნით მოხვედრილი სისველე. საბოლოო ჯამში თქვენი კანი, მიუხედავად ოფლდენის დონისა და გარეგანი პირობებისა, ყოველთვის იქნება მშრალი

იზოლირებადი ფენა
თანამედროვე და საკმაოდ ეფექტურ იზოლირებად მასალად ითვლება "ფლისი", რომელიც მზადდება ცხვრის ბუმბულოვანი ბეწვისაგან და ადრე მხოლოდ ცალკეულ მოყვარულები მოიხმარდნენ, ახლა კი ფართოდ გამოიყენება ტანსაცმლის წარმოებაში. ასეთი ტანსაცმლის არჩევისას დიდი ყურადღება უნდა გამოვიჩნოთ, მხედველობაში უნდა მივიღოთ ნაკეთობის სისქე და ვნახოთ, არის თუ არა სარჩული ჰაერგამტარი. სხვა ფაქტორებსაც უნდა მივაქციოთ ყურადღება, ისეთებს, როგორიცაა "ელვა"-შესაკრავები ვენტილაციისთვის ცხვრის თხელი ბეწვისგან დამზადებულ სახეობას, სახელად "სტრეჩს".
სასიარულოდ, ჯუნგლებში მოგზაურობის გარდა, უფრო მოხერხებულია თხელი შარვალი, რადგან ხელს არ გვიშლის მოძრაობაში და მალე შრება. ცხადია, უფრო თბილი შარვალი, რომელიც ჩვეულებრივის ზემოდნ აცვიათ, - ისეთები, როგორიც არის მოდელი "ულტრაფლისი", საჭიროა მხოლოდ სიცივეში.

ზედა ფენა
იდეალური ქსოვილი იქნება გორტექის (Gორე-ტეხ (იკითხება "გორტექსი") _ მუნთქავი მასალა, აქვს დიდი წყალგაუმტარობა. აწარმოებს ფირმა ჭ. L. Gორე & Aსსოციატეს. გამოიყენება სპეციალური ტანსაცმლის შესაკერად _ მთრგმნელი). ტიპის ჰაერგამტარი მასალა. მთისთვის რეკომენდირებულია სამფენოვანი ტანსაცმელი. გორტექსის შემცვლელად ივარგებს "პატაგონია H2NO". თუ თქვენ ალპინისტი ხართ, თვალი უნდა ადევნოთ იმას, რომ ტანსაცმელი, თქვენ რომ ყიდულობთ, შეესაბამებოდეს სპორტის ამ სახეობას და თქვენს აღჭურვილობას, მაგალითად, თქვენს მუზარადს. ზედა შარვალმა არ უნდ შეზღუდოს მოძრაობები, შეიძლება გავუკეთოთ საგანგებო სამუხლეები.

ერთფენიანი ტანსაცმელი
უფრო იაფია და განკუთვნილია მათთვის, ვისაც არ სურს დროის და ფულის ხარჯვა სუფთა ჰაერზე აქტიური დასვენებისთვის. ამ შემთხვევაში ყურადღება უნდა მივაქციოთ იმას, რომ ტანსაცმელი იყოს ჰაერგამტარი და ხელს უწყობდეს კანის ზედაპირიდან გამოყოფილი ტენის აორთქლებას.
ყველა სამოსი, რაზეც ზემოთ იყო ლაპარაკი, გაგიძლებთ უფრო დიდხანს, თუ შეინახავთ სუფთად და მოწესრიგებულად.

ფეხსაცმელი
გაყიდვაში არსებობს მრავალნაირი სპორტული ფეხსაცმელი, რომლის დიდი ნაწილი კარგი ხარისხისაა. ამის მიუხედავად, მანც უნდა გვახსოვდეს, რომ ფეხსაცმელი მზადდება კონკრეტული კლიმატური პირობების და იმ გარემოს გათვალსწინებით, სადაც ის უნდა გამოიყენო, ამიტომ ფეხსაცმელი დიდი ყურადღებთ უნდა შეარჩიო. აუცილებლად უნდა გამოელაპარაკო გამყიდველ-კონსულტნტს (მაგრამ ყოველთვის გახსოვდეს, რომ გმყიდველი ამოცანა თვენთვის სქონლის მოყიდვაა). წინასწარ წაიკითხეთ ჟურნალები, რომლებშიც ზოგჯერ იბეჭდება მიმოხილვითი სტატიები სპეცაღჭურვილობის შესახებ. თვენ დაგჭირდებათ სემდეგი ფეხსაცმელი: მთაში სასიარულოდ, ალპინიზმში სავრჯიშოდ ზამთარში და თოვლზე ან ყინულზე ასასვლელად. რბილძირიანი ბათნკები იდეალურია მთის ფერდობებზე სასიარულოდ, მაგრამ თოვლში ასასვლელად არ ივარგებს. თუ გეგმავთ ზამთრის ასვლას ანდა დიდი სიმაღლის დაპყრობას, მაშინ მაგარძირიანი ბათინკები ჩაიცვით. აუცილებლობის შემთხვევაში ასეთ ფესაცმელზე მაგრდება წრიაპები.


ყინულმკვეთი
ყინულიან ზედაპირზე და თოვლში გავლისას პირადი აღჭურვილობიდან ყველაზე საჭირო და გამოსადეგარია ყინულმკვეთი, რომელიც შეიძლება გამოიყენო საყრდენად, დასამუხრუჭებლად, სათხრელად და მისაყოლად.  შედგება თავის ნაწილისგან (ნიჩაბი და კაუჭი), სახელურისგან და წვეტიანი საბჯენისგან.

თხილამურების ჯოხი
თოვლიან საფარზე გადაადგილებას აიოლებს. შეგიძლიათ, დასაკეცი სათხილამურო ჯოხი წაიღოთ ზურგჩანთით.

საფრთხეები, რომელიც ადამიანს მთაში ემუქრება

ზვავი და მეწყერი
ზვავის წარმოქმნის საშიშროება ყველგან არსებობს, სადაც თოვლია, მაგრამ ზვავის მოწყვეტის შესაძლებლობა გამოწვეულია ხოლმე გარკვეული პირობებით.
თუ თოვლი გაყინულია, ზვავის რისკი ნაკლებია, ხოლო თუ თოვლის საფარი ფენოვანია, რისკი მატულობს.ზვავის მოწყვეტის საშიშროება რომ განვსაზღვროთ, შეძლება შურფი გავთხაროთ თოვლში და შევისწავლოთ თოვლის სიმაგრე. თუ ყინულმკვეთის ცულით თოვლს გაჭრით და შენიშნავთ უცაბედ ცვლილებებს და წინააღმდეგობას, ეს ნიშნავს, რომ ამ რაიონში ზვავის მოწყვეტას უნდა ელოდეთ. შეგიძლიათ, უფრო დაწვრილებით ნახოთ თოვლის საფარის აგებულება, თუ ჭრილს მიწამდე გააკეთებთ, რაც საშუალებას მოგცემთ განსაზღვროთ განსხვავება ფენების: სიმაგრეებს, ტენიანობას, თოვლის კრისტალების სიდიდეებს შორის.
თუ თოვლი ძალიან სველია, უფრო მკვრივი და მძიმეა, და მეტია შესაძლებლობა, რომ ის მოწყდება. თოვლის სისველის შემოწმება შემდეგნაირად შეიძლება: იღებთ თოვლს და აკეთებთ გუნდას, თუ ამის მერე თქვენი ხელთათმანები სულ დასველდა, მაშინ თოვლი ძალაინ სველია.

მიწის ზედაპირი
თუკი მიწის ზედაპირი მაგარი და მოსწორებულია, მაშინ მეტია თოვლის დაძვრის შესაძლებლობა. მაღალი ბალახი ასევე სრიალა ზედაპირს შეადგენს თოვლისთვის.

ფერდობი
უფრო ზვავსაშიშად შეიძლება ჩაითვალოს შეზნექილი ფერდობი. გამოზნექილი კლთა ნაკლებად სახიფთოა. როგორც ჩანს, ფერდობის დახრილობაც მნიშვნელოვანი ფაქტორია. რაც უფრო დახრილია ფერდობი, მით უფრო მოსალოდნელია ზვავის ჩამოწოლა. ყველაზე სახიფათოა 20_50 გრადუსიანი დახრილობის კალთები.

თოვლის დაფა
ზვავის ყველაზე გავრცელებული სახეობა არის "თოვლის დაფა", ანუ თოვლი, რომელიც შემჭიდროებულია ქარით.Yშესახედად ცარცს გვაგონებს, აქვს წვრილი ტექსტურა და სიარულისას ჭრაჭუნობს.

თოვლის მტვერი
ზვავები შეიძლება წარმოიქმნას მშრალი თოვლის დაგროვებისას და სუსტ ქარზე ანდა სულაც უქაროდ. ახალად მოსული თოვლის საფარი, რომლის სიმაღლეც 40 სანტიმეტრს აღემატება მიუთითებს ამგვარი ზვავის ჩამოწოლის დიდ ალბათობაზე.

ყინული
ზვავები, გამოწვეული ყინულის შექმნით, ჩვეულებრივ გვხვდება თბილ ამინდში, როცა გადნობის შედეგადდაიძვრება ყინულის მასები. კონუსის მაგვარი ყინულის ბლოკები ან სერაკები ("სერაკი" - ინგლ. სერაც, ვერტიკალურად მდგარი ყინულის სხვადასხვა სახეობა (ძელები, კბილები), ხშირად იქმნება მყინვარის ფრონტზე და სიმაღლით აღწევს რამდენიმე მეტრიდან რამდენიმე ასეულ მეტრამდე - მთარგმნელი)ყველაზე ხშირად დაიძვრებიან ხოლმე დილით ან საღამოს, ტემპერატურის ცვალებადობის გამო.

თოვლჭყაპი
ტემპერატურის სწრაფი აწევა ანდა მზის სხივები ზრდის თოვლჭყაპის ზვავის წარმოშობის რისკს. ყურადღება მიაქციეთ, თოვლის ვალუნები ("ვალუნა" - ინგლ. Boulder, მყინვარული წარმოშობის მთის ქვა ან ლოდი, ზომით 256 მილიმეტრზე მეტი, დამუშავებული ზედაპირით) ხომ არ დაიძრნენ ფერდობიდან, რაც ამგვარი ზვავის დამახასიათებელი ნიშანია.


როგორ უნდა ვიმოქმედოთ  იმ ადგილებში, სადაც არსებობს ზვავსაშიშროება

•    სახიფათო ზონა სათითაოდ გადაკვეთეთ, ზვავის თოკის დაზღვევით.
•    მთის კალთა რაც შეიძლება მაღალ ადგილას გადაკვეთეთ.
•    გამოიყენეთ უკვე არსებული დაცვა, ისეთი, როგორიცაა კლდეები.
•    თუ ზვავში მოჰყევით, ეცადეთიმავე მდგომარეობაში დარჩეთ. დაამაგრეთ თქვენი ყინულმკვეთი იმ ადგილის ზემოთ, სადაც ხართ და თოვლი დევს უძრავად.
•    თუ ადგილზე დარჩებით, სახიფათო ზვავი გვერდს აგივლით.
•    თუ ზვავში მოჰყევით, ეცადეთ გვერდულად გადაგორებით იმოძრაოთ ზვავის კიდისკენ. ცურვითი მოძრობების გამოყენებით, ეცადეთ დარჩეთ ზვავის ზედაპირზე. გაჩერებულ ზვავში ყოფნისას მთელი თქვენი ენერგიის გამოყენებით ეცადეთ"ამოცუროთ" ზედაპირზე.
•    თუ ზვავში ჩამარხული აღმოჩნდით, ეცადეთ შექმნათ ღრმული სახის ზემოთ, რომ სუნთქვა შეიძლებოდეს.
•    დაზოგეთ ჟანგბადი და ნუ იყვირებთ. იმის ალბათობა, რომ თქვენ ხმას ვინმე გაიგონებს, ძალიან მცირეა.


სამაშველო სამუშაოები
თუ დაინახეთ, რომ ვიღაც ზვავის ქვეშ მოჰყვა:
•    აღნიშნეთ ადგილი, სადაც ეს ადამიანი ბოლოს იმყოფებოდა და ის ადგილი, სადაც ზვავმა დაფარა. Aამის შემდეგ გაყევით მარშუტს ამ ორ წერტილს შორის და ეძებეთ ქვემოთ იმ ადგილებში, სადაც უფრო შესაძლებელია, რომ დაზარალებული სავარაუდოდ იმყოფებოდეს.
•    იყვირეთ, რომ დაგეხმარონ, ოღონდ არ დატოვოთ ეს ადგილი მასველების მოსაყვანად, თუკი ამ ადგილამდე დაბრუნება 15 წუთზე მეტ ხანს მოითხოვს.
•    მიმოიხედეთ ირგვლივ, არის თუ არა ახლოს პირადი ნივთები, რომლებიც მიგვითითებენ დაზარალებულის ადგილსამყოფელზე.
•    გამოიკვლიედ აღნიშნული ადგილი, ამისთვის ყინულმკვეთის სახელური ან სხვა საშუალებები გამოიყენეთ.
•    დაზარალებულს, თოვლიდან ამოყვანის შემდეგ, გაუწმინდეთ პირი და  სასუნთქი გზები. მოაშორეთ თოვლი, რომელიც მკერდზე აწვება. თუ ადამიანი არ სუნთქავს, თოვლიდანა ამოყვანამდე სასწრფოდ ჩაუტარეთ ხელოვნური სუნთქვა.

კარნიზი
ეს ჩამოკიდებული თოვლის მასებია, რომლებიც მთების და პლატოების უღელტეხილებზე წარმოიქმნება, მაგრამ შეიძლება შეგვხვდეს დახრის კუთხის ნებისმიერი მკვეთრი ცვლილებისას. ყველაზე გავრცელებული დახრის კუთხე, რომელზეც კარნიზი წარმოიქმნება, _ ჩვიდმეტი გრადუსია. კარნიზის ნაჭერი შეიძლება მოტყდეს ნამდვილი კიდიდან დიდ მანძილზე, ამიტომ კარნიზის კიდიდან თავი რაც შეიძლება შორს დაიჭირეთ. თოვლის კარნიზიან უღელტეხილზე გადაადგილებისას რეკომენდირებულია თოკთ დაზღვევა.


მყინვარი
მყინვარი წარმოადგენს ყინულის დიდ მასას და გვხვდება იმ ადგილებში, რომლებიც მუდმივი თოვლით არის დაფარული. თოვლის სიმძიმე ქმნის წნევას, რომელიც თოვლს ყინულად აქცევს. შემდეგ ეს ყინული მიზდულობის ძალის ზემოქმედებით მოძრაობას იწყებს ფერდობის ქვემოთ. ამ დროს მყინვარი დნება და აღარ მიცოცავს, როცა გამდნარი ყინულის რაოდენობა გაუთანაბრდება თოვლის დაგროვებებს მყინვარის წყაროსთან.
მყინვარის ზედაპირი მყიფე გარეკანია, რომელიც შესაძლებელია დაიბზაროს მყინვარის მოძრაობისას და წარმოქმნას კარნიზები, ყინულვარდნილები, სერაკები და ასე შემდეგ, დიდ საფრთხეს რომ უქმნიან ალპინისტებს.
მყინვარი მოძრაობისას აგროვებს ქვებს, ამ წყებას ჰქვია “მორენები”. ეს ქვები შეიძლება  დაგროვდეს მყინვარის გვერდით ნაწილებში (გვერდითი მორენები), ცენტრალურ ნაწილში (შუალედური) და მყინვარის ბოლოს (საბოლოო).  მორენები შეიძლება იყვნენ მოძრავნი, ამიტომაც მათი გადაკვეთა სახიფათოა.

მოძრაობა მყინვარებზე
•    განსაკუთრებით იფრთხილეთ იმ ადგილებში, სადაც მყინვარი ციცაბო ხდება ანდა იღუნება, რადგან ძალიან საშიშია. მოერიდეთ თოვლის ხიდებს, ნაპრალების ზემოთ რომ არის შექმნილი, რადგან ნებისმიერ მომენტში შეიძლება ჩაინგრნენ.
•    შეეცადეთ მყინვარი დილაადრიან გადაიაროთ, როცა ჯერ კიდევ ცივა და ყინულს დნობა არ დაუწყია.
•    თუ მყინვარი თოვლით არის დაფარული, შეიძლება მათ ქვეშ ნაპრალები ვერ დაინახოთ, ამიტომ ალპინისტებმა თოკში ჩაბმულებმა უნდა იარონ. ნებისმიერ პირობებში დაზღვევა უზრუნველყოფს უსაფრთხოებას.
•    დღისით მყინვარზე შესაძლოა თბილა, მაგრამ ალპინისტებმა უსაფრთხოება უნდა დაიცვან და ტანსაცმელი არ გაიხადონ. იმიტომ, რომ თუ ნაპრალში ჩავარდებიან, იქ ტემპერატურა ძალიან დაბალი ქნება.

როცა ალპინისტები თოკში ჩაბმულები მიდიან, მასინ დაშორება ორ, უკეთესია სამ და მეტ კაცს შორის დაახლოებით ოცდახუთ მეტრს უნდა შეადგენდეს. თოკის გარკვეული ნაწილი სხეულზე უნდა იყოს შემოხვეული მარჯვენა მხარქვეშ და გაშვებული იყოს მარცხენა ხელის ქვეშ, ისე, რომ ადამიანებს შორის მანძილი შეადგენდეს თხუთმეტ მეტრს. უბრალო კვანძი გაკეთებული უნდა იყოს ხვეულსა და ძირითდ თოკს შორის. არასოდეს არ ატაროთ თავისუფლად დახვეული თოკი. ამასთან ადამიანებს შორის თოკი არ უნდა იყოს შესუსტებული. თუ პირველი ალპინისტი ჩავარდება ნაპრალში, დანარჩენებმა სწრაფად უნდა დაიხიონ უკან და მიწაზე დაეშვნენ, მუხლებით დაეყრდნონ თოვლს, რომ არ ჩავარდნენ.
მიუახლოვდით ნაპრალს პირდაპირი კუთხით და თუ ხტებით, გახსოვდეთ, რომ მეორე მხარეს თოვლი შეიძლება გმძლე არ არის. გადახტომის მერე წინ გადავარდით, იმავდროულად ყნულმკვეთით დამაგრდით. თვალი ადევნეთ თოვლის ზედაპირს, რომელზეც შეიძლება იყოს ისეტი უჩვეულო მოვლენები, როგორიცაა მუქი ლაქები ანდა ერეთგვარი შეზნექილობა, რამაც შეიძლება დაგიდასტუროთ, რომ იმათ ქვეშ ნაპრალია.


ყინულზე და თოვლზე გადაადგილება მთაში
შეგიძლიათ მკვეთრად და ძალისხმევით ჩაუშვათ ფეხი თოვლში, როცა თოვლიან ზედაპირზე მიდიხართ. მაგრამ როცა ყინულზე მიდიხართ, გაიკეთეთ წრიაპები (უხეშ ბათინკებზე).

პირდაპირ ასვლა
გეჭროთ ყინულმკვეთი საკვეთელით უკან და გამოიყენეთ როგორც საყრდენი - გადაანაცვლეთ მაშინ, როცა მყარად გიდგათ ორივე ფეხი. მკვეთრად ჩადგით ფესი თოვლში, ოდნავი დახრით ქვემოთკენ. ჩაფლვა უნდა იყოს საკმაოდ ღრმა, ტერფის ნახევრამდე მაინც, ტუმცა მაგარ ზედაპირზე ამას ვერ გააკეთებ.

დიაგონალურად ასვლა
კვალი უნდა იყოს ჰორიზონტალური, ტერფი უნდა დადგათ გვერდულად, პატარა კუთხით ფერდობის ზედაპირთან. ფეხი უცბად დადგით, რომ ფერდობიდან თოვლი ჩამოიყაროს. უსაფრთხოების მიზნით და სიმყარისათვის დაეყრდენით დახრილობისკენ მიმართულ ყინულმკვეთს ხელით.

დაშვება
ამჯერად მთელი ძალა გადადის ქუსლზე, ფეხი თითქმის არ იხრება.


ვარდნის შეჩერება
თუ მოცურავთ და გაქვთ ყინულმკვეთი, დაუყოვნებლივ უნდა ჩაარჭოთ სქხელური ფერდობში ვერტიკალურად და ხელი გვეკიდოს მის ფუძესთან. ორივე ფეხის ქუსლები მთელი ძალით ჩავფლათ თოვლში, დასყრდენი წერტილი რომ გვქონდეს.უფრო მკვრივ თოვლზე ისარგებლეთ ყინულმკვეთის საკვეთელით როგორც მუხრუჭით და ჩაარჭეთ თოვლში.


სხეულის მდგომარეობა დამუხრუჭებისას
ერთი ხელი ყოველთვის უნდა იყოს ჩაჭიდული ყინულმკვეთის თავზე, ხოლო მეორე კი სახელურზე. თუკი მარცხენა ხელს უკავია ყიმულმკვეთის თავი, ყინულმკვეთის ნიჩAბი უნდა იყოს მარცხენა მხრის ქვეშ, ხოლო მარჯვენა ხელმა უნდა გაიმაგროს სახელური, ხელი გვერდზე უნდა იყოს აკრული. ყინულმკვეთის საჭრელი უნდა ეყრდნობოდეს ფერდობს მარჯვენა ხელით და მხრით. ყინულმკვეთის ნიჩაბი - ლავიწის ქვეშაა. დაწოლა უნდა მოდიოდეს ყინულმკვეთზე და მუხლებზე, ტერფები მაღლაა აწეული.
ზემოთ აღწერილი სხეულის მდგომარეობა ძირითადია, მაგრამ, რასაკვირველია, დაცემისას ძნელია შეინარჩუნო იდეალური მდგომარეობა. მთავარია, იმოქმედო რაც შეიძლება ჩქარა და მიენდოთ ინსტინქტს. პრაქტიკა და ალპინიზმის კარგი  სახელმძღვანელოსთან ერთად სათანადო შედეგს მოგვცემენ.

დამუხრუჭება ყინულმკვეთის გარეშე
თუ დაცემისას ყინულმკვეთი დაკარგეთ ან თუ არ გაქვთ, გაჩერებისთვის ხელები და ფეხები გამოიყენეთ. გირჩევთ ასეთ ხერხს: გადაბრუნდით მუცელზე, მოეჭიდეთ მთის კალთას ხელებით და მთელი დაწოლა ფეხის წვერებზე გადაიტანეთ. სხეულის ასეთი მდგომარეობა შექმნის სოლის ეფექტს და შეაჩერებს ვარდნას.

სრიალი
თუ მთიდან სრიალით გსურთ დაშვება, კარგად უნდა იცოდეთ ყინულმჭრელის საშუალებით გაჩერება. ეს მეთოდი გამოიყენეთ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იცით, სად უნდა გაჩერდეთ.

ფეხებზე სრიალი
ისევე, როგორც მთიდან თხილამურებით დაშვებისას, არ დაძაბოთ სხეული, ფეხები ოდნავ მოხზრეთ მუსლებში, ორივე ფეხის ტერფი მცირე მანძილით უნდა იყოს დაშორებული ერთმანეთსგან. წონასწორობის შესანარჩუნებლად გაშალეთ ხელები. მოუხვიეთ კორპუსის მდგომარეობის ცვლილებით;რომ შეჩერდეთ, ტერფები შეაბრუნეთ ფერდობის მართებულად.

ჩაცუცქული სრიალი
ჩაიცუცქეთ და ორივე ხელით ჩაეჭიდეთ ყინულმჭრელს: ერთი ხელით ზომოთ გკიდიათ, მეორე - სახელურში.წონასწორობისათვის წვეტს დაატარებთ თოვლზე. რომ დაამუხრუჭოთ, გადაიტანეთ თქვენი წონა ყინულმკვეთის სახელურზე.

ჯდომელა სრიალი
დაჯექით თოვლზე და წადით ქვემოთ, ყინულმჭრელის ისევე გამოყენებით, როგორც ჩაცუცქული სრიალის დროს. თუკი დაწვებით ზურგზე და ასწევთ ფეხებს, მაშინ სიჩქარე მეტი იქნება. გასაჩერებლად დაუშვით ფეხები და გამოიყენეთ ყინულმკვეთი.


მთიდან ან გორაკიდან დაშვება
დაშვება ძალიან მნიშვნელოვანია თქვენთვის, რადგან მთაში სიცივეში ხართ და რც ქარისგან ხართ დაცული. თუ გინდათ დაისვენოთ და იპოვოთ დროებითი თავშესაფარი, მთის ქარისაგან დაცულ მხარეს დაეშვით.
•    მოძებნეთ ძველი ბილიკები ან სხვა ნიშნები იმისა, რომ თქვენამდე აქ უკვე დაშვებულან სხვები. ეს გაგიადვილებთ დაშვებას.
•    ცუდი ხილვადობისას ძალიან იფრთხილეთ, რადგან ნისლის დროს დაშვება განსაკუთრებით საშიშია თვით ყველაზე გამოცდილი, კომპასებით აღჭურვილი ალპინისტებისთვისაც კი.
•    თუ ძლივს ჩამოდიხართ მთის ფერდობზე, მაშინ ეცადეთ, რომ ყოველთვის სახით კლდისკენ იყოთ მიბრუნებული.
•    გვერდი აუარეთ ღრმა ტრანშეებს, რადგან მაშინ იზრდება ქვათაცვენის რისკი. თუ ჯგუფად ეშვებით, ნუ შეუქმნით საფრთხეს ქვემოთ მყოფებს მომწყდარი ქვებით.
•    მთიდან დაშვებისას არ უნდა ისარგებლოთ თოკით, მაგრამ ყოველთვის თან უნდა იქონიოთ, გაუთვალისწინებელი შემთხვევებისთვის.
•    მყინვარის გადაკვეთისას ჩაებით თოკში. თუ საშუალებაა, იარეთ უკვე არსებულ ნაკვალევზე, მაგრამ გაითვლისწინეთ, რომ ეს კვალი შეიძლება გამოუცდელმა ალპინისტებმა დატოვეს.
•    ფრთხილად იყავით იმ ფერდობებზე, სადაც ქვის ნაყარია, რადგან ამ ნაყარმა, შესაძლოა, ისეთ უფსკრულთან წაგიყვანოთ, რომელიც მაღლიდან არ ჩანდა.


ქვემოთ მდებარე კლასიკური დაშვების აღწერილობა გულისხმობს, რომ აღჭურვილობიდან თქვენ მხოლოდ თოკი გაქქვთ.
თოკით დაშვება არ ითვლება ადვილად, ამ ხერხს სიფრთხილით ეკიდებიან თვით ყველაზე გამოცდილი ალპინისტებიც. არ შეგაცდინოთ ჩვეულებრივი მოქალაქეების ფოტოებმა, შენობებიდან რომ ეშვებიან თოკებით - როგორც წესი, მათ ინტრუქტაჟს უწევენ გამოცდილი სპეციალისტები, რომლებიც აზღვევენ კიდეც. თოკით მხოლოდ მაშინ დაეშვით, როცა სხვა გამოსავალი არ გაქვთ ანდა თქვენ და თქვენი მეგობარი კარგად ხართ ამ მხრივ მომზადებული.

როგორ  დავეშვათ თოკით
პირველ რიგში მოძებნეთ საიმედო საყრდენი.  მეორე ღუზისებური სამაგრი შეიძლება გამოიყენოთ დამატებით დაზღვევისთვის. ღუზისებური საყრდენი უნდა დაყენდეს იმ შვერილზე, სადაც თქვენ დგახართ. დარწმუნდით, რომ თოკი სიმძიმისას არ იმოძრავებს. ყურადღება მიაქციეთ, რომ თოკი არ მოხვდეს ვიწრო ბზარებში, თორემ თუ შიგ ჩაიჭედა, ძნელად ამოიღებთ იქიდან. ამას გარდა, ყურადღება მიაქცეით, რომ თოკი არ დააზიანოს მახვილმა შვერილებმა.
თუ თოკით დაშვება დიდ ხანს გრძელდება, შეიძლება დაგჭირდეთ ორი თოკის გადაბმა; ამ შემთხვევში ისარგებლეთ ორმაგი კვანძით. უფრთხილდით ქვებს, რომლებიც შეიძლება მოწყდეს ანდა ბასრ ნაპირებს იქ, სადაც თოკი გაივლის,  რაგან ამან შეიძლება თოკის დაზიანება გამოიწვიოს. ყურადღება მიაქციეთ, რომ თოკში არ ჩაიხლართოს გრძელი თმა ანდა ტანსაცმლის ნაწილი.
შემოიხვიეთ თოკი და მისი ზედა ბოლო მიამაგრეთ საყრდენის მაღლითა ბოლოს. მოწყვეტის თავიდან ასაცილებლად, სანამ ქვემოთ ჩააგდებდეთ, თოკის მეორე ბოლოს კვანძი გააკეთეთ. დარწმუნდით იმაში, რომ ქვემოთ მყოფებმა კარგად იციან, რას აკეთებთ და რომ გადაგდებულმა თოკმა მიღწია იმ მოედანს, სადაც თქვენ აპირებთ დაშვებას.
თოკი გაიტარეთ ფეხებს შორის, წინიდან უკან, შემდგომ მარცხენა თეძოს ზემოდან დიაგონალურად მარჯვენა მხარზე და მარცხენა იღლიის ქვეშ გამოიტარეთ. ნელა იარეთ, ნაწიბურებზე და ოდნავ ჩაიცუცქეთ, თუკი არსებობს თოკის შეხსნის მცირედი საშიშროება ზედა საყრდენიდან. დამუხრუჭების კონტროლირება საჭიროა ქვედა ხელით - არასოდეს ეცადოთ ზედა ხელით შეჩერებას. სხეულის გადაწევით დამმუხრუჭებელი ხელისკენ შეგიძლიათ უფრო უსაფრთხოდ გაიხადოთ თავი და, ამას გარდა, უფრო გარკვევით დავინახოთ, რა ხდება ქვემოთ.
დაშვებისას ეცადეთ ფრთხილად იმოქმედოთ, ქანქარის ეფექტი რომ არ წარმოიქმნას, რომლის დროსაც შეიძლება შეეჯახოთ მახვილ შვერილებს. ქვემოთ რომ აღმოჩნდებით და თოკს ქაჩავთ, გახსოვდეთ ისიც, რომ, შეიძლება, თოკი სადმე ქვას წამოედო და ის ქვა შეიძლება მოწყდეს.

დაზღვევა
პირველ რიგში, მოძებნეთ ღუზა. ეს შეიძლება კლდის შვერილი იყოს, ან ხე, ან წვერწამახული ქვა. მთავარ თოკზე ყულფი გააკეთეთ და ღუზას ჩამოაცვით. დამზღვევი კვანძი კეთდება რვიანის კვანძით.უფრო მეტი უსაფრთხოებისთვის შეიძლება გამოიყენოთ დამზღვევი რუზაც.
გადაიტარეთ თოკი თავს ზემოთ (ისე, რომ ღუზებზე მიმაგრებულ თოკებზე დაბლა იყოს), მერე ქვევით, თეძოების მაღლა, მაგრამ ტალიის ქვევით. დაიმაგრეთ თოკი იმ ხელის გარშემო, რომელიც ახლოსაა ღუზასთან, რასაც ჰქვია "მკვდარი ხელი". ხელები რომ არ აგიტყავდეთ თოკზე ხახუნით,  აუცილებლად უნდა გეცვათ ხელთათმანები.
მიიღეთ მდგომარეობა მჯდომარე, ტერფები დაფიქსირებული უნდა იყოს. ყურადღება მიაქციეთ, რომ თოკი თქვენსა და ღუზას შორის დაჭიმული იყოს.თქვენ და ღუზა ერთ ხაზზე უნდა იყოთ ძალის მმართულებით.ვარდნა რომ შეაჩეროთ, გადაიტანეთ "მკვდარი ხელი" სხეულის ზედა ნაწილის მართობულად. არასოდეს მოხსნათ "მკვდარი ხელი" თოკიდან, გინდაც თოკი აიხლართოს ან გაიჭიმოს. ეს კეთდება "ცოცხალი ხელით", რომელიც უფრო ახლოსაა ალპინისტის სხეულთან.


კვანძები
ჩვენ აღვწერთ იმ ძირითად კვანძებს, რომლის ცოდნაც აუცილებელია ალპინისტებისთვის.

მარტივი კვანძი
შეწსაძლოა, ეს ყველაზე იოლია ყველა სხვა კვანძებთან შედარებით.

ორმაგი მარტივი კვანძი
ეს არის ჩვეულებრივი  კვანძი, განსხვავება მდგომარეობს იმაში, რომ ბოლოს თოკის გარშემო ორმაგად ახვევენ, სანამ ყულფში გაატარებენ.

რვიანი
ალპინიზმში ფრთოდ გავრცელებული კვანძი, რომლიც შეკვრაც და გახსნაც ადვილია. ეს კვანძი არ უნდა შევკრათ ძალიან მოკლე ბოლოთი; თუ ბოლო მოკლეა, გააკეთეთ კიდდევ ერთი მსაზღვრავი კვანძი.

კვანძების მეფე
ეს კარგი საშუალებაა თოკზე მისამაგრებლად. ყურადღება მიაქციეთ, რომ სწორად გააკეთოთ. "კვანძების მეფე" დააზღვიეთ მის კვანძში არსებული თოკის მსაზღვრავი სხვა კვანძით.

მეთევზეთა ბადის კვანძი
ორი თოკის სულ უბრალო შეერთების წესი მდგომარეობს იმაში, რომ იხვევა ორი უბრალო კვანძი მეორე თოკზე და ბოლომდე დაიქაჩება.

მეთევზეთა ბადის ორმაგი კვანძი
ამ უფრო საიმედო ორი თოკის გადაბმის დროს იხვევა ორი უბრალო კვანძი თვითოეული თოკის ირგვლივ და ბოლომდე დაიქაჩება.

თავშესაფრების მოწყობა მთაში
ყოველთვის უკეთესია დავხარჯოთ დრო და ძალისხმევა მთიდან დაშვებაზე, ვიდრე თოვლში თავშესაფრის გათხრაზე. მაგრამ შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ ჯგუფში აღმოჩნდეს დაზარალებული ან  შეიძლება არსებობდეს სხვა მიზეზებიც, რაც ხელს შეგვიშლის დაშვებაში. თუ ასეა, მაშინ ყველაზე რაციონალური  გამოსავლი ის იქნება, რომ მოვნახოთ შესაბამისი თოვლის ნამქერი საქარე მხრიდან, ამასთან რაიმე, დიდი ვალუნის ტიპის ბუნებრივი დაცვით და გავაკეთოთ თოვლის გამოქვაბული.


თოვლის გამოქვაბული
გამოჭერით პირდაპირ ნამქერში და შემდეგ ამოთხარეთ სიღმე ძირითადი სათავსოსათვის. ამოჭრა ბლოკებით მნიშვნელოვნად აჩქარებს სამუშაოს პატარა ყინულმკვეთით მუშაობასთან შედარებით. შესასვლელი, რომელიც ძირითად სათავსოზე გაცილებით დაბლა უნდა იყოს, შეიძლება დავხუროთ ზურგჩანთით. არ დაგავიწყდეთ სავენტილაციო ხვრელის გაკეთება როგორც ძირითად სათავსოში, ასევე შესასვლელშიც.

    USHBA