Adios, Dostoyevsky!

ამ მოთხრობაში, რომლის გმირი ამჟამად საფრანგეთში მცხოვრები სახელგანთქმული მწერალი, მილან კუნდერა გახლავთ, კარგად არის ახსნილი რუსი ოკუპანტის ავადმყოფური "სიყვარული" დაპყრობილი ერისადმი...
მილან კუნდერა ის ავტორია, ვინც თავისი ყველაზე აღიარებული რომანით "ყოფიერების აუტანელი სიმსუბუქე" გამოეხმაურა საბჭოთა საოკუპაციო ჯარის შესვლას ჩეხოსლოვაკიაში 1968 წლის 21 აგვისტოს. 1956 წლის უნგრეთის რევოლუციის ჩახშობისა და ხელახალი დაპყრობის შემდეგ ეს იყო საბჭოთა კავშირის მორიგი ცდა, თავისი ტანკებითა და ჯავშანტრასპორტიორებით აღმოეფხვრა თავისუფლების წყურვილი უცხო ქვეყანაში.
დღეს ჩეხეთი, ისევე როგორც უნგრეთი დამოუკიდებელი და ნატოს წევრი სახელმწიფოები არიან.

 
ზაალ სამადაშვილი

კუნდერა, 1968

აგვისტოს ბოლომდე ერთი კვირაა დარჩენილი და უკვე შემოდგომის ამინდებია - ხან წვიმს, ხან ქარი უბერავს; ფოთლებს სიყვითლე აქვთ შეპარული.
კაცი, რომელიც შინდისფერ “შკოდას” მართავს, დედაქალაქიდან ასი-ასოცი კილომეტრით დაშორებულ პატარა ქალაქში მიემგზავრება. ორმოცდახუთი წლის იქნება, თუმცა ნაოჭებით დასერილი შუბლი და დაღლილი მზერა ასაკს მატებს. თამბაქოსფერი ველვეტის კეპი ახურავს და ნაჭრის თხელი ქურთუკი აცვია. მწერალია, სამი გახმაურებული რომანისა და მოთხრობების ორი კრებულის ავტორი. პროვინციულ ქალაქში იქაური თეატრის მესვეურთა თხოვნით მიემგზავრება, დირექტორსა და მთავარ რეჟისორს “იდიოტის” დადგმა აქვთ განზრახული და სურთ, რომ ტექსტის პიესად გადაკეთება მას მიანდონ. კაცს დიდად არ ეხალისება ამ სამუშაოს შესრულება, მაგრამ რა ჰქნას, შემთხვევითი შემოსავლებით უწევს ცხოვრება და არ უნდა, შემთხვევიდან შემთხვევამდე ძალიან დიდი დრო გავიდეს, მითუმეტეს, რომ...
გზაზე, სადაც სულ ცოტა ხნის წინ ორივე მიმართულებით უწყვეტ ნაკადად მოძრაობდნენ ავტომობილები, ხალვათობა სუფევს.
ოკუპაციის პირველ დღეებში მოწყობილ ბლოკ-პოსტებზე მდგარ რუს სამხედროებს დღე-ღამის განმავლობაში რამდენიმე ათეული მანქანის გაჩხრეკა თუ უწევთ.
მწერალი შორიდანვე ამჩნევს ქვიშიანი ტომრებით გარშემორტყმულ საველე კარავს, ოფიცერს, რომელიც მის შესაჩერებლად ტრასაზე გამოდის და სვლის შესანელებლად მუხრუჭს აჭერს ფეხს. ოფიცერი ახალგაზრდაა, თუმცა არც ისეთი, რომ უწვერული იყოს. ლოყებავარდისფერებულ ბიჭს ოდნავ შეღინღვლია ზედა ტუჩი და ნიკაპი. დაბალია, დიდი თავი ვიწრო მხრებზე ადგას, ლაპარაკს რომ იწყებს, ფეხებს განზე სწევს, გალაჯული დგება და ტანს ისე ამოძრავებს, თითქოს ტანსაცმლიდან ამოხტომას და სიმაღლეში მომატებას ცდილობს.
ჯარისკაცები - სამნი, ავტომატებით – უფრო ჰგვანან მეომრებს. სპორტული აღნაგობით ვერც ისინი დაიკვეხნიან, მაგრამ თავიანთ უფროსთან შედარებით მაღლები არიან და თამაში არ სჭირდებათ, უტიფრობა ძალდაუტანებლად, ბუნებრივად ეწერებათ სახეზე. გულმოდგინედ ჩხრეკენ “შკოდის” საბარგულს, სალონს და სავარძლების შალითებზე დაკერებულ ჯიბეებშიც იქექებიან. ერთ-ერთი კონიაკს პოულობს ბრტყელი ბოთლით და ოფიცერს აჩვენებს იმ იმედით, რომ ის ჩამორთმევის ნებას მისცემს, მაგრამ დიდთავა ლეიტენანტი ხელით ანიშნებს, უკან ჩადეო...
Как себя чувствуешь?.. მწერალი, ჩხრეკის დროს ცას რომ აჰყურებდა, სადაც წვიმის ღრუბლები იყრიდნენ თავს, ვერ ხვდება, შეკითხვას მას რომ უსვამენ და ლეიტენანტისკენ გადააქვს მზერა, ვის მიმართავსო. მას მიმართავენ და კითხვის დამსმელს ოდნავაც არ ეტყობა, რომ ეს ფრაზა უკმეხი პასუხის წამოსაცდენად, შარის მოსადებად წარმოთქვა.
ჯარისკაცები მანქანის ჩხრეკას ამთავრებენ, ყველა კარს ღიად ტოვებენ და ქვიშის ტომრებით აგებული კედლის გასწვრივ დგებიან. ლეიტენანტს კი ლაპარაკის საღერღელი ეშლება, ფილოსოფოსობის ხასიათზე დგება, რისი სავარაუდო მიზეზიც “შკოდას” მძღოლის ინტელიგენტური ქცევა და ასეთივე გარეგნობაა. შესაძლოა, ახალგაზრდა ოფიცერი ე.წ. “კადრის სამხედრო” სულაც არ არის, წითელ არმიაში უმაღლესი სასწავლებლის დასრულების შემდეგაა მოხვედრილი და მიიჩნევს, რომ უცხო ქვეყანაში თავისი წრის კაცს გადააწყდა.
“ყველაფერი, რაც ირგვლივ ხდება, დიდი გაუგებრობაა... მაგრამ ეს გაუგებრობა დასრულდება, ყველაფერი გაირკვევა... მიხვდებით, უნდა მიხვდეთ, რომ არაფერს გერჩით, პირიქით...”
ლეიტენანტი წინადადების დაბოლოებას აყოვნებს, ალბათ, სიტყვას თუ სიტყვებს ეძებს. დროის იმ უმცირეს მონაკვეთში, რასაც პაუზა იკავებს, მწერალიც სიტყვის ძებნას იწყებს, ფიქრობს _ ნეტავ რა უნდა იყოს ამ თავკომბალა ოფიცრის აზრით “გერჩი”-ს ანტონიმი?
გვიყვარხართ, ამბობს გალაჯული თავკომბალა, ჩვენ, რუსებს - გვიყვარხართ... და ამ წინადადების წარმოთქმით კმაყოფილი, ნიკაპს მაღლა სწევს და მედიდურად კუმავს ტუჩებს...
მწერალი ყურებს არ უჯერებს – ქვეყნის დამოუკიდებლობა ფეხქვეშ არის გათელილი, ქალაქებსა და სოფლებში, გზებსა და ხიდებზე წითელი არმიის ათასობით ტანკი დგას, საოკუპაციო ჯარის ოფიცერი კი, სიყვარულს უხსნის... ის ოკუპაციას როდი გმობს, არა, როგორ გეკადრებათ?!. მისი განწყობილება მოძალადის სადისტურ სიამოვნებას კი არ ემყარება, არამედ სულ სხვა რაღაცას - ცალმხრივ სიყვარულს. რატომ არ უნდა ამ ხალხს (ასე ძალიან რომ გვიყვარს), ჩვენნაირად, ჩვენთან ერთად ცხოვრება? გული გვწყდება, რომ იძულებული ვართ, ტანკებით ვასწავლოთ, რას ნიშნავს სიყვარული!..
გამოწვდილ პასპორტს და მართვის მოწმობას უსიტყვოდ იღებს, პასუხს არც არავინ ელის მისგან... როგორც ჩანს, მხოლოდ მსმენელი იყო საჭირო და არა მოსაუბრე... მანქანისკენ მიდის, ღიად დატოვებულ სამ კარს რიგ-რიგობით კეტავს, საჭესთან ჯდება, მეოთხესაც იჯახუნებს და ძრავას რთავს. ხედავს, მაგრამ გონებით ვეღარ აღიქვამს ვერც ოფიცერს, თავის ჯარისკაცებითა და ქვიშიანი ტომრებით და ვერც გზას, რომელიც ავტომობილის ბორბლებქვეშ მირბის...
“სიყვარული... გრძნობა... როდის ხდება საშიში?.. იმ წუთიდან, როცა მას გარკვეული ქცევის გამართლებად, თავისთავად ღირებულად მიჩნევენ... იმ წუთიდან, როცა ის გონივრული განსჯის ადგილს იკავებს... სწორედ ამის შემდეგ ხდება გრძნობა სრული სიბეცისა და დაუნდობლობის საფუძველი”.
ტრიალი მინდვრებიდან გზა უზარმაზარი ცაცხვებით დაბურულ ხეივანში შედის. ქარი აქ უფრო საგრძნობი ხდება - აშრიალებული ფოთლების ხმა სალონში აღწევს და მწერალს ეჩვენება, რომ ეს ხმა რაღაც საშიში, ავი იდუმალების შემცველია...
“იდიოტი” ახსენდება, მოსალოდნელი ჩაყურყუმალავება სამყაროში, სადაც სიყვარულის სახელით ძალადობას სჩადიან. ახლა ეს სამყაროა გადმოსული წიგნის ფურცლებიდან, დაკავებული აქვს სივრცე მის ირგვლივ და ცდილობს, ყველაფერი, აშრიალებული ცაცხვების ჩათვლით, თავის შემადგენელ ნაწილად აქციოს. საშინელ გაუცხოებას გრძნობს ტექსტის მიმართ, იმ პერსონაჟების მიმართ, ვისაც სცენიური სიცოცხლე უნდა შთაბეროს...

* * *
პატარა ქალაქის ირგვლივ, ლურჯ-მწვანე გორებზე ნისლი დგას. ზეცაც ნისლისფერი ღრუბლებით არის დაფარული. არე-მარეს თითქოს რძისფერი, სიფრიფანა თავშალი გადაახურეს. ქუჩებზე, ტროტუარების გასწვრივ, ღვარად მოედინება წვიმის წყალი...
შინდისფერი “შკოდა” შუქნიშანთან არის გაჩერებული - მოკირწყლულ, ძველი სახლებით მომყუდროებულ მოედანთან. საქარე მინა ელვის სისწრაფით იფარება მსხვილი წვეთებით და ასევე სწრაფად იწმინდება. მოედნის მხრიდან შუქნიშნისკენ მიმავალი ქოლგიანი ქალი მორიგი გადაწმენდის დროს ჩნდება მწერლის თვალთახედვის არეში...
მზერა ჯერ სითეთრეს აწყდება, რომელიც ტანზე მჭიდროდ მომდგარი ჟაკეტის გულისპირიდან ანათებს, შემდეგ მაღალ, ლამაზ ფეხებს მოლურჯო ჯინსებში - და ბოლოს მოძრაობას - კატისებრთა ოჯახის ჯიშიანი წარმომადგენლის მოქნილ და თავდაჯერებულ გადაადგილებას სივრცეში...
შუქნიშანზე ყვითელი ინთება, მაგრამ კაცი დაძვრას არ ჩქარობს. უნდა, რომ ცოტა ხანს კიდევ უყუროს მას, ვინც თვალი მოსტაცა. ქალი ახლოვდება, ორიოდ მეტრიც... ჩაუვლის მანქანას და გაუჩინარდება...
ზეთისხილისფერი, გაშლილი თმა - შავის და თეთრის კონტრასტი. თურმე, რატომ ქათქათებდა თვალისმომჭრელად მისი კანი. მკერდს ჟაკეტი ამოუბურცავს - იოლია მისი წარმოდგენა შიშვლად, მისი სიმკვრივის ლამის ხელშესახებად განცდა...
ისევ “იდიოტი”... ფინალური ეპიზოდი, რომანის უკანასკნელი თავი, სადაც თავადი მიშკინი და როგოჟინი, მეტოქეები და მეგობრები, ღამეს ათევენ საყვარელი ქალის, ერთ-ერთი მათგანის მსხვერპლის - ნასტასია ფილიპოვნას ცხედართან...
როგოჟინის სიტყვები - დანა მკერდს ქვემოთ, გოჯნახევრის სიღრმეზე შევიდა და ჭრილობიდან მხოლოდ ნახევარმა კოვზმა სისხლმა გამოჟონაო...
უკნიდან ასიგნალებენ; მწვანე შუქი ანთებულა...
მწერალი შუბლზე ჩამოიფხატავს კეპს, ბებერ “შკოდას” ადგილიდან წყვეტს პატარა ბიჭივით, ბორბლებიდან ავარდნილი შხეფების შლეიფით წრეს ურტყამს მოედანს და უკან, დედაქალაქისკენ იღებს გეზს... თან ყვირის, საჭეს ხელს ურტყამს და ყვირის:
Adios, Dostoyevsky!
                                                       
21.12.08 წ.